Beleidsmedewerkers staan bij sommige maatschappelijke vragen voor een lastig dilemma. Neem obesitas. Dit brengt grote problemen mee voor de betrokken indivuen en ook voor de samenleving. Maar moet je nu ongezond eten gaan verbieden en sporten verplicht gaan stellen?
In hun boek Nudge menen Sunstein en Thaler de oplossing voor dit dilemma gevonden te hebben. Ze noemen die ‘libertair paternalisme’. Paternalistisch omdat de overheid niet schroomt de burger de goede kant op te sturen. Libertair omdat de overheid de burger daarbij nog steeds de keuze laat. Dit kan door het geven van een nudge, in het Nederlands het best te vertalen als een ‘zetje’ of een ‘por’. Zo wordt de trap een verleiderlijker alternatief voor de lift wanneer de treden eruit zien als pianotoetsen en die geluid maken wanneer je erop stapt.
Thaler en Sunstein bepleiten ideeen uit de gedragswetenschappen toe te passen in het openbaar bestuur, zoals marketeers in het bedrijfsleven al veel langer doen.
Deze oproep heeft breed gehoor gevonden. Het verst gingen de Britten. Zij maakten een ‘Behavourial Insights Team’ dat hielp inzichten van de gedragswetenschappen toe te passen in beleid. Dit was zo succesvol dat het team inmiddels is verzelfstandigd en wereldwijd adviseert.
Maar wie denkt dat het middel van nudge het ei van Columbus is, vergist zich. Dit ervoer Bloomberg als burgemeester van New York. Hij wilde het frisdrankgebruik verminderen door de mega bekers te verbieden. Let wel: hij wilde niet de koop of verkoop van grote hoeveelheden frisdrank verbieden, die alleen lastiger maken. Je zou nog gewoon meerdere kleine bekers kunnen kopen. Hierover ontstond echter grote commotie en de maatregel is nooit doorgevoerd.
De les hiervan is dat een nudge niet per se een licht middel is. Wie niet van het doel van de maatregel is gediend ervaart de maatregel als onnodig betuttelend, hoe goed de nudge ook is bedoeld. Beleidsmakers dienen zich daarvan bewust te zijn, vooral omdat ze niet zelden geneigd zijn het belang van hun eigen beleidsterrein te overschatten.
De Raad van Maatschappelijke Ontwikkeling schreef over dit onderwerp een zeer lezenswaardig advies: de verleiding weerstaan. Het geeft inzicht in wat beleidsmakers kunnen doen om burgers te helpen hun verleidingen te weerstaan. En ook in hoe zij zelf de verleiding kunnen weerstaan om nudges al te makkelijk in te zetten.